فدائیان اسلام در آیینة تاریخ

تشکیل گروه فدائیان اسلام توسط سیدمجتبی نوّاب صفوی، معلول عوامل و پیش‌زمینه‌هایی است. این گروه هرچند در سال‌های ابتدایی حکومت محمدرضا پهلوی اعلام موجودیت کرده، اما زمینه‌های شکل‌گیری آن به نوعی، معلول وقایع پیش از شهریور 1320 و شروع پادشاهی محمدرضا شاه است.

آغاز حکومت رضاخان، مساوی با شروع دوباره استبداد و خودکامگی و قانون‌گریزی بود. این استبداد و مطلق‌العنان بودن، دست دیکتاتور پهلوی را برای اجرای هر کاری باز می‌گذاشت، به ویژه آن‌که اندیشة‌ ضدّ دینی وی موجب می‌شد تا با توجه به فضای رعب و وحشت و اختناق موجود،‌ رویة دین‌ستیزانة رضاخان نیز علنی شود. او با برنامه‌ریزی خاص و حساب شده، توانست به تدریج تا سال 1315 هجری شمسی، با وجود این که در قوانین کشور هنوز عنصر اسلامی مشهود بود، روحانیون را عملاً از حیطة قضاوت و دادگستری، امور ثبت اسناد و املاک، حوزه تعلیم و تعلّم، نظارت بر موقوفات و نهادهایی از این قبیل کنار گذارد. تلاش بی‌وقفه رضاخان در جهت استحاله فرهنگی و مذهب‌زدایی از پیکره جامعه ایران، هر چند با مقاومت عالمان وارسته‌ای از قبیل آیت‌ا... سیدحسن مدرس، حاج‌آقا نورا... نجفی اصفهانی، آیت‌ا... محمدتقی بافقی و... مواجه شد، اما این همه مساعی مجاهدانه عالمان دین، ره به جایی نبرد و دیکتاتور نوظهور ایران، با قدرت تمام به محو دین و روحانیت همّت گماشت و به گونه‌ای کاملاً مشهود، تِز جدایی دین از سیاست (سکولاریسم) حاکم گردید.

با سقوط رضاشاه در شهریور 1320، اختناق حاکم بر جامعه و به ویژه جامعه مذهبی رخت بربست؛ چرا که محمدرضا شاه جوان، قدرت لازم برای برخورد با مخالفان خود را نداشت. در دهة 1320، همزمان با هرج و مرج در فضای جامعه، شاه جوان نیز در ضعف مفرط به سر می‌برد. این‌گونه شد که با باز شدن نسبی فضا، گروه‌های سرکوب شده در عصر رضاشاه، به ویژه گروه‌های مذهبی، احیا شده و توانستند به فعالیت‌ بپردازند. این فعالیت با تشکیل و راه‌اندازی تشکّل‌های مذهبی، رنگ جدی به خود گرفت. یکی از این تشکّل‌ها «جمعیت فدائیان اسلام» بود.

جمعیت فدائیان اسلام به رهبری سیدمجتبی نوّاب صفوی، به‌عنوان جریانی اسلام‌گرا و تشکّلی اسلامی، سیاسی، مذهبی، در صحنة سیاست کشور ظاهر شد. هدف اولیه «جمعیت»، دفاع از اسلام در مقابل جریان‌های انحرافی غیر دینی در جامعه، به ویژه جریان کسروی‌گری و مبارزه با اندیشه‌های انحرافی وی و گروهی به نام «با هماد آزادگان» بود. گرچه در این دوران احزاب چپ همچون حزب توده، به اوج فعالیت سیاسی خود نزدیک می‌شدند، اما این جمعیت خطر کسروی‌گری را برای جامعه آن روز، بزرگ‌ترین خطر ضد دینی می‌دانست و اولین مبارزه سیاسی خود را که بیش‌تر جنبه‌ مذهبی داشت، به مبارزه با کسروی اختصاص داد تا جایی که با اقدام مسلّحانه، کسروی از میان برداشته شد و این جمعیت به هدف اولیه خود نائل آمد. بعدها نیز این جریان با برآورد اوضاع، با معاندان به حریم دین و مملکت، مقابله می‌نمود که شرح همه این احوال، از حوصلة این مقال خارج است.

منبع:نشریه پرتوسخن